Kościelec Kaliski

Choć historia Kościelca Kaliskiego sięga co najmniej pierwszej połowy XII wieku, to w źródłach pisanych pojawia się on dopiero w roku 1379. Do początku XVII wieku wieś była własnością prywatną, a że dobra te były podzielone, to zdarzało się często, że Kościelec posiadało kilku dziedziców naraz. Z końcem XVI wieku wieś zaczęła stawać się własnością kaliskiego Kolegium Jezuickiego. Prymas Polski, Stanisław Karnkowski w roku 1590, część Kościelca, która na początku XVI wieku weszła w skład dóbr opatowieckich będących własnością arcybiskupów gnieźnieńskich, zapisał Kolegium Jezuickiemu w Kaliszu. Dwa lata później kaliska szkoła wzbogaciła się o fragment Kościelca należący do Bartodziejskich, a w 1603 roku o kolejną część wsi będącą własnością Jana Słuszkowskiego. Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 roku i likwidacji kaliskiego kolegium, Kościelec przekazano w ręce podkomorzego gnieźnieńskiego Aleksandra Gurowskiego, a wieś na powrót stała się własnością prywatną. Około roku 1919 majątek Kościelec Kaliski uległ całkowitej  parcelacji, a działki sprzedane zostały chłopstwu. Do naszych czasów nie zachował się żaden ślad po istniejącym tu założeniu dworskim. Ze starych, XIX wiecznych map można odczytać, że znajdowało się ono w południowej części wsi, pomiędzy drogami prowadzącymi z Kościelca do Kuszyna i Goliszewa. 

 

Przejeżdżając przez Kościelec Kaliski nie można nie zauważyć znajdującego się tu jedynego zabytku, a więc kościoła pw. św. Wojciecha. Bryła świątyni składa się z kilku charakterystycznych elementów a jej najważniejszą częścią są romańskie mury, wzniesione z piaskowca i granitu. Czy wiekowe prezbiterium z absydą było kiedyś jedynie niewielkim kościółkiem, czy też częścią większej romańskiej budowli o charakterze sakralno-obronnym - nie wiadomo. Przyjmuje się natomiast, że kościół ten powstał w pierwszej połowie XII wieku, co stawia go w jednym szeregu z najstarszymi romańskimi świątyniami wzniesionymi w Polsce. Domurowana (najprawdopodobniej już współcześnie) zakrystia kryje w swoim wnętrzu boczne wejście do kościoła ze skromnym portalem oraz pozostawiony po prawej stronie masywnych drzwi znak kamieniarski, świadectwo  budowniczych romańskiego kościółka. Drewnianą nawę, połączoną z murowaną częścią świątyni wzniesiono przed rokiem 1607, natomiast nie wiadomo, kiedy dokładnie nadmurowano prezbiterium, likwidując przy okazji romańskie stropy kościoła. W latach 1708-1719 do korpusu nawy dostawiono drewnianą kaplicę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wzniesioną na planie ośmioboku. Omawiając bryłę świątyni w Kościelcu Kaliskim, trzeba zaznaczyć, że jej obecny, góralski kształt to owoc prac remontowych przeprowadzonych w latach 90.ubiegłego stulecia. 

 

Nie mniej ciekawe jest wyposażenie tej skromnej świątyni. W jej wnętrzu nominalnie znajdują się cztery ołtarze. Główny z XVII wiecznym obrazem św. Józefa z Dzieciątkiem, dwa boczne, oraz ołtarz w kaplicy Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z malowidłem obrazującym wniebowzięcie matki Boskiej. Ciekawostką jest legenda, która mówi, iż pod srebrną sukienką obrazu św. Józefa mają znajdować się ślady palców wypalonych ogniem. Miał je zostawić około roku 1733, na dowód istnienia czyśćca, duch bliżej nieokreślonego dziedzica, proszącego czy też zadającego modlitwy. Jednak najciekawszymi zabytkami kościoła są zachowana romańska kropielnica oraz znajdująca się nad wejściem do kaplicy Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Całość uzupełnia ambona, a także chór z XIX wiecznymi organami, wykonanymi przez warsztat organmistrzowski Dominika Biernackiego z Włocławka. Na terenie wokół kościoła, który w roku 1954 uznano za zabytek i objęto ochroną prawną, odnaleźć możemy plebanię, murowaną dzwonnicę oraz grobowiec właścicieli Mycielina, Antoniny i Antoniego Smogorzewskich.   

 

Przy drodze z Kościelca Kaliskiego do Stropieszyna znajduje się cmentarz parafialny. Dość ciekawy, bo odnaleźć na nim można stare groby z XIX wieku, oraz wzniesiony przy głównej alejce, górujący nad otoczeniem, neoklasycystyczny, wspólny grobowiec rodzinny Doruchowskich herbu Niesobia, byłych właścicieli Mycielina, oraz Górskich herbu Pobóg. W północnej,  owianej mgłą zapomnienia części cmentarza, znajdują się dwa zachowane jeszcze, oraz kilka zniszczonych nagrobków z inskrypcjami pisanymi cyrylicą. Jeżeli napis na jednym z okazalszych pomników nie kłamie, to pochowany w nim musiał być wysokim urzędnikiem carskiej administracji publicznej w stopniu radcy stanu. 

 

Andrzej Drewicz

 

Źródła : 

- Stanisław Małyszko „Majątki Wielkopolskie. Tom VI. Powiat Kaliski”

- Alicja Lubowicka, Maja Mówińska „Kościoły Diecezji Kaliskiej – Nasze Dziedzictwo”  

- www.parafia-koscieleckaliski.pl

- www.galeriawielkopolska.info