Stawy Milickie

Nie brak w Południowej Wielkopolsce miejsc pięknych, uroczych, ciekawych i wartościowych historycznie. Nie możemy jednak zapominać, że tuż za granicami Wielkopolski, na sąsiedniej ziemi dolnośląskiej znajduje się turystyczna perła, której możemy Ślązakom szczerze pozazdrościć. Albowiem całkiem niedaleko, bo jedynie 70 kilometrów od Grodu nad Prosną, odnaleźć można obszar, który przyprawia o dreszcz emocji rzesze ornitologów, smakoszy karpia i miłośników bliskiego obcowania z naturą. Obszar, na którym znajdują się legendarne w Polsce i nie tylko Stawy Milickie.

 

Historia Stawów Milickich sięga średniowiecza i szacuje się jej początek na wiek XIII. Wówczas to cystersi, bo ten zakon miał założyć pierwsze stawy w okolicach Milicza i Żmigrodu, dali początek największemu w Europie kompleksowi stawów rybnych. Braciszkowie zakładając stawy wykorzystali idealne warunki ukształtowania terenu oraz przepływającą leniwie przez dolinę rzekę Barycz. Do rozwoju tego terenu, a szczególnie gospodarki stawowej przyczynili się późniejsi jej właściciele. W roku 1494 dobra milicko-żmigrodzkie zostały nadane przez króla czeskiego Władysława Jagielończyka Zygmuntowi von Kurzbach. Kurzbachowie oraz ich następcy na Żmigrodzie: rody  Schaffgotschów i  Hatzfeldtów oraz ród Maltzanów, późniejsi właściciele Milicza ochoczo wspierali hodowlę karpia. Prowadzona przez nich gospodarka stawowa w Dolinie Baryczy osiągnęła apogeum w XIII wieku, kiedy to łączna powierzchnia wszystkich stawów milickich wynosiła ponad 13 tys. ha. W XIX wieku wiele stawów zlikwidowano, a zmniejszając i zarazem rozdrabniając areał wodny dostosowano tutejsze stawy do wprowadzanego wówczas nowoczesnego systemu hodowli karpia tzw. metody przesadkowej. Obecnie Stawy Milickie mają obszar prawie o połowę mniejszy czyli około 7,7 tys. ha, na które składa się ponad 285 mniejszych i większych stawów.

 

Jak łatwo się domyślić, płytkie, rozległe, porośnięte szuwarami i trudno dostępne akweny wodne były i są ostoją ptactwa wodno-błotnego. Ornitolodzy doliczyli się tu ponad 270 gatunków ptaków, z czego około 160 ma swoje tereny lęgowe. Stawy Milickie to królestwo bielika, żurawi, czapli siwych i białych. Spotkać tu można  łabędzia niemego i krzykliwego, objętego ścisłą ochroną bociana czarnego, kolonie kormoranów, mew i rybitw oraz wiele rzadkich gatunków kaczek. Dwa razy do roku tereny te stają się miejscem wytchnienia dla wędrujących ptaków. Miejsce to jest szczególnie lubiane jest przez dzikie gęsi. Obok ptactwa Stawy Milickie to raj dla ryb, ssaków ziemno-wodnych oaza płazów i gadów. Nie można też zapomnieć o bogatej i wyjątkowej roślinności wodnej.    

 

Choć pierwsze, nieśmiałe próby tworzenia rezerwatu na obszarze Stawów Milickich miały miejsce jeszcze w latach 30. ubiegłego wieku, to tak naprawdę walory przyrodnicze tego terenu  zaczęto doceniać dopiero po II wojnie światowej. W roku 1949 powołany do życia został przez ówczesnego wojewodę wrocławskiego „Leśno-stawowy obszar chroniony Doliny Baryczy – rezerwat częściowy”. Czternaście lat później, 8 lipca 1963 roku istniejący obszar chroniony dość znacznie pomniejszono tworząc „Rezerwat przyrody Stawy Milickie”. Formując nowy teren ochronny włączono w jego strefę najcenniejsze dla ornitologów skupiska stawów. Wielkość rezerwatu czyli „jedyne” 5324,31 ha stawia go na drugim, zaszczytnym miejscu pośród wszystkich rezerwatów przyrodniczych w Polsce oraz czyni go jednym z cenniejszych ośrodków ornitologicznych w Europie. Tereny te objęte są też ochroną w ramach konwencji ramsarskiej, a w roku 2000 wpisane zostały na elitarną listę Living Lakes.

   

Stworzony w roku 1963 rezerwat ornitologiczny spośród wszytkich milickich akwenów objął pięć niezależnych od siebie kompleksów stawów. Są one jednocześnie ośrodkami hodowli karpia i rezerwatami ornitologicznymi ptactwa wodnego oraz błotnego. Po części też terenami dostępnymi dla turystów i miłośników obserwacji ptaków: 

 

Kompleks Stawno – położony na wschód od Milicza - to największy i najcenniejszy przyrodniczo z zespołów stawów. Znajduje się tu 31 akwenów o całkowitej powierzchni liczącej ponad 1730 ha. Kompleks zasilany jest wodami Baryczy, Prądni oraz Rybnicy, a poziom wody utrzymywany jest przez cztery jazy. Pierwszy, „Bolko”, zwany też „Białą Tamą”, powstał w roku 1893 i jest największą z tego typu budowli w Dolinie Baryczy. „Bolko” piętrzy wodę na Baryczy blaszanym walcem, a nietypowa konstrukcja, sprawia, że jaz ten jest unikatowy na skalę nie tylko kraju ale i Europy. Dwa jazy drewniane, również wiekowe, wzniesiono na Prądni w Rudzie Milickiej i Grabownicy, a ostatni czwarty zwany „Dragońskim” na Rybnicy. Królową wśród stawów tego kompleksu jest „Grabownica”, staw o powierzchni 283 ha. Szczególnie akwen ten upodobały sobie jesienną porą żurawie. Ptaki te oraz niezliczoną rzeszę ich skrzydlatych pobratymców podglądać można z 13-metrowej, znajdującej się na brzegu stawu, wieży obserwacyjnej zwanej „Wieża ptaków niebieskich”. Poza „Grabownicą” obserwacje ornitologiczne w tym kompleksie prowadzić można w trzech czatowniach: „Pod Rdzawoszyim” nad stawem „Słupickim Starym” oraz w czatowniach nad stawami „Polnym” i „Gadzinowym Dużym”. Warto nadmienić, ze nad stawem „Grabownica” Włodzimierz Puchalski w roku 1947 nakręcił pierwszy polski film przyrodniczy „Ptasia Wyspa”. Do ciekawostek turystycznych Kompleksu Stawno zaliczyć można, a nawet trzeba, groblę między wsiami Stawno i Nowe Grodzisko. Z grobli tej rozciąga się urzekająca perspektywa na stawy: „Wilczy Mały” i „Wilczy Duży” oraz „Słoneczny Duży” ze znajdującymi się na nim wyspami. Opisując te tereny nie można zapomnieć o ukrytym pośród stawów, liczącym trzy gospodarstwa malowniczym przysiółku Dyminy. Kompleks Stawno jest najlepiej spośród nadbaryckich kompleksów należących do rezerwatu „Stawy Milickie”, przygotowany na przyjęcie turystów. Obok wyżej opisanych miejsc obserwacji ptactwa wodnego, wyznaczono tu liczne ścieżki rowerowe oraz przyrodnicze mające na celu przybliżenie historii, a przede wszystkim przedstawienia walorów przyrodniczych tego niezwykłego obszaru.

 

Kompleks Radziądz - znajduje się między Żmigrodem a Miliczem na wschód od wsi Radziądz. Wielkość tego kompleksu szacuje się na blisko 700 ha, a perłą pośród jego stawów jest staw „Stary”. Ma on 300 ha powierzchni, i jak mówi jego nazwa, jest jednym z najstarszych pośród milickich akwenów. Uważa się go też za największy w Dolinie Baryczy, jaki i w zachodniej Polsce. Życie niezliczonych rzeszy ptactwa na stawie „Starym” można podglądać ze wzniesionej nad jego brzegiem wieży do obserwacji ptaków. Zespół uzupełniają trzy stawy „Jelenie” oraz kilka drobnych znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie Radziądza. Podróżując po Kompleksie Radziąckim warto zwrócić uwagę na stawy „Jelenie”. Staw „Jeleni III”  jest jednym z najcenniejszych miejsc gniazdowania gatunków wodno-błotnych, natomiast  „Jeleni I” jedyną w okolicy kolonią lęgową czapli siwych i kormoranów.   

 

Kompleks Jamnik - położony jest na południe od opisanego powyżej zespołu stawów Radziądz. Nazwę swą wziął od pobliskiej wsi Jamnik i zajmuje obszar grubo ponad 300 hektarów. Składają się na niego 4 stawy, z których za najciekawsze uważane są stawy „Jamnik Dolny” i „Jamnik Dziki”. Liczne ptactwo wodne w tym kompleksie najlepiej obserwować z drogi prowadzącej z Osieka do Rudy Żmigrodzkiej, która biegnie zachodnim brzegiem stawu „Jamnik Dolny”. Ciekawostką jest to, że  kompleks Jamnik, upodobały sobie bieliki. Podczas jesiennych odłowów karpia nad wodami tego kompleksu potrafi pojawić się nawet setka tych  skrzydlatych drapieżników.

 

Kompleks Ruda Sułowska - znajduje się dokładnie w połowie drogi między Miliczem a Żmigrodem, w pobliżu wsi Ruda Sułowska. Kompleks ten stanowi ponad 20 stawów o łącznym aerale prawie 800 ha. Największym tu stawem i drugim co do wielkości pośród Stawów Milickich jest „Mewa Duża” o powierzchni  284 ha. Kompleks Ruda Sułowska jest obok kompleksu Stawno najbardziej przyjazny turystom. Zespół stawów a w szczególności jego południową część można zwiedzać wytyczonymi na groblach szlakami.  

 

Kompleks Potasznia  - ostatni z kompleksów, znajduje się w środkowej części Doliny Baryczy, na wschód od kompleksu Stawno w okolicach wsi Potasznia. W skład tego zespołu  wchodzą stawy leżące w najbliższym sąsiedztwie wsi, położone na lewym brzegu Baryczy, z największym  i najstarszym w kompleksie „Janem”. Poza tym do kompleksu zalicza się stawy koło wsi Górka oraz położone na prawym brzegu Baryczy dwie grupy stawów: wokół wsi Gądkowice i Bartnik. To, co wyróżnia kompleks Potasznia spośród wcześniej opisanych kompleksów, to występowanie w tutejszych stawach największego płaza w Polsce, zagrożonej wyginięciem traszki grzebieniastej. Na przepływającej przez kompleks Potasznia Baryczy znajdują się trzy jazy: najdalej na wschód wysunięty „Wróbliniec” środkowy „Potasznia” i ostatni „Gądkowice”. Do atrakcji turystycznych w tej części Doliny Baryczy zaliczyć trzeba średniowieczne grodzisko „Zapadły Zamek” nad stawem „Przyleśnym” w grupie Bartniki oraz zamek myśliwski „Hubertówka” w Gądkowicach. Ten ostatni obiekt powstał w latach 80. XIX wieku, dla właścicieli Milicza, rodu Maltzanów, a obecnie jest ważnym punktem turystycznym na mapie  odwiedzających Stawy Milickie.

 

Andrzej Drewicz

 

Źródło:

- „Dolina Baryczy – Przewodnik po niezwykłościach przyrody”, pod redakcją Janiny Lamparskiej 

- www.milicz.pl

- www.stawymilickie.pl

- www.zmigrod.com.pl

- www.ptaki.info