Ratusz

Przeglądając historię kaliskiego ratusza, nietrudno zauważyć, że jego historia to osobliwy ciąg wydarzeń chwalebnych, przeplecionych chwilami tragicznymi. Na ten historyczny splot składają się lata tłuste, związane z rozwojem ekonomicznym i samorządowym miasta, przeplatane licznymi pożarami niszczącymi doszczętnie siedzibę kaliskich rajców. 

 

Z mroku dziejów kaliski ratusz wyłania się w roku 1426. Choć, jak się zakłada, rada miejska w Kaliszu istniała na długo przed tą datą, to dopiero w latach dwudziestych XV wieku rajcy miejscy mieli otrzymać własne lokum. Kolejnym założeniem jest pogląd, że ówczesny ratusz rozpoczęto wznosić w końcu XIV wieku. Średniowieczny gmach ratusza przetrwał do roku 1537, kiedy to wybuchł w mieście pożar. Żywioł obok magistratu nie oszczędził również kościoła o.o. franciszkanów.      

Odbudową ratusza zajął się, wraz z pomocnikiem Mateuszem, poznański murator Jan, a prace te ciągnęły się do roku 1549. W międzyczasie tj. w roku 1542, Franciszek, zegarmistrz z Wrześni, zamontował w odbudowującym się ratuszu zegar. Trzecim mistrzem pracującym przy odbudowie był prawdopodobnie polski architekt włoskiego pochodzenia, Albin Fontana. Miał on odrestaurowywanemu gotyckiemu gmachowi, a trzeba nadmienić, że ratusz był odbudowywany ale i również częściowo przebudowywany, nadać cechy architektury renesansu. Odnowiony gmach cieszył kaliskich rajców blisko półtora wieku. W roku 1693 miał miejsce pożar stojących wokół ratusza kramów. Ogień strawił część budynku rausza, szczególnie uszkadzając zegarową wieże.

 

Dość szybko, bo w przeciągu 2 lat, za sprawą burmistrza Adama Czerwieniewicza i przekazanych przez niego funduszy miejskich, wieżę ratusza odbudowano. Wyposażono ją wówczas charakterystyczny barokowy hełm, nowy zegar z czterema tarczami, oraz sygnaturkę z dzwonem. Odnowiona siedziba rajców miejskich przetrwała do 13 września 1792 roku. Wówczas to miała miejsce jedna z największych tragedii w historii miasta. Wielki pożar który ogarnął Kalisz położył kres istnieniu wielu budynków, w tym królewskiego zamku oraz średniowiecznego ratusza. 

Na początku XIX wieku ostatecznie rozebrano ruiny zniszczonego pożarem budynku, stawiając w jego miejsce w roku 1815, odwach. Brak nowego ratusza skazywał na „tułaczkę” rajców miejskich, jak i samego burmistrza miasta Kalisza, a rolę magistratu spełniały różne przygodne miejsca.

 

Nadzieja w serca urzędników miejskich wstąpiła w kwietniu 1888 roku, kiedy to w rynku  wmurowano kamień węgielny pod budowę nowego, a drugiego w historii miasta magistratu.

 

Jednopiętrowy gmach ratusza oddano do użytku 12 lipca 1890 roku, a projektantem tego monumentalnego budynku z trzema charakterystycznymi kopułami i bogatą aranżacją wnętrz był Józef Chrzanowski. Ówczesny ratusz obok zadań czysto samorządowych spełniał różne inne role, od czysto komercyjnych jak sklepy, do kulturalnych, jak siedziba biblioteki. Niestety 25 lat po oddaniu do użytku nowego ratusza Kalisz dosięgnęła hekatomba I wojny światowej, a gmach rausza podzielił los miasta. Dnia 7 sierpnia 1914 roku żołnierze pruscy podłożyli pod siedzibę władz miejskich ogień i doszczętnie ją spalili.  

 

Niemcy spalili i Niemcy szybko pomyśleli o odbudowie zrujnowanego Kalisza. Szybko, bo już 3 grudnia 1915 ogłoszono konkurs na opracowanie projektów odbudowy miasta. Z różnych, mniej lub bardziej błahych przyczyn, z odbudową samego ratusza ruszono, po odzyskaniu niepodległości, przystępując latem 1920 roku do rozbiórki wypalonych murów. W październiku tegoż roku, w obecności premiera Wincentego Witosa, uroczyście wmurowano kamień węgielny i budowa magistratu projektu  Sylwestra Pajzderskiego mogła ruszyć pełną parą. Niestety, jak podają źródła, prace szły ospale i z problemami, więc budowę ukończono dopiero w 1924 roku. Choć ratusz oddano do użytku w roku następnym, to prace wykończeniowe wnętrza siedziby władz miejskich trwały aż do roku 1927. 

 

Neoklasycystyczny gmach, uznany w 1993 roku za zabytkowy, jest swoistą wizytówką Kalisza. Wizytówką samego ratusza jest natomiast okazała sala recepcyjna (Sala posiedzeń Rady Miejskiej Kalisza) wykonana według projektu Władysława Zielińskiego. Uwagę zawraca też charakterystyczny wewnętrzny dziedziniec, z umieszczonym pośrodku, przeniesionym tu z Parku Miejskiego marmurowym posągiem Flory, rzymskiej bogini kwiatów. Mówiąc o kaliskim ratuszu nie wolno nam zapomnieć o ratuszowej wieży. Znaleźć w niej możemy ekspozycję dotyczącą historii najstarszego miasta w Polsce. Na czterech kondygnacjach znalazły się tablice z omówieniami przełomowych dla Kalisza lat, zilustrowane archiwalnymi fotografiami. Z platformy widokowej, ostatniego dostępnego dla turysty poziomu wieży, można natomiast podziwiać jedyną w swoim rodzaju panoramę Kalisza. Na osobną uwagę zasługuje umieszczony na jednym z poziomów  wieży ratuszowy zegar. W lipcu 1925 roku legendarny kaliski zegarmistrz Rafał Władysław Stilter, zainstalował tu, napędzany silnikiem elektrycznym czasomierz. Z wieżą związana jest też tragiczna historia lotnicza. Pod koniec II wojny światowej wieża ratuszowa uległa uszkodzeniu. Sprawił to niemiecki pilot messerschmitta, przelatujący nad miastem. Miał rodzicom mieszkającym w grodzie nad Prosną zaprezentować się na tle kaliskiego nieba. Podczas kołowania nad miastem pechowy lotnik zahaczył skrzydłem o wieżę ratusza i spadł na ulicę Bankową, ponosząc śmierć na miejscu.     

 

Andrzej Drewicz

 

Źródła

- www.kalisz.info/

- www.info.kalisz.pl

- „Kalisz - Przewodnik” Władysław Kościelniak 

- „Leksykon kaliski” Władysław Kościelniak

 

- „Nowy Kaliszanin”, Anna Tabaka, Maciej Błachowicz