Pałac Puchalskich

Zgodnie z definicją „pałac” (z łacińskiego „palatium”) to reprezentacyjna budowla mieszkalna pozbawiona cech obronnych, będąca rezydencją królewską,  magnacką lub patrycjuszowską, czy też okazały gmach będący siedzibą władz lub instytucji społecznych. Niewiele jest w Kaliszu gmachów, które odpowiadają powyższej definicji. Czy spełnia je budynek u zbiegu dzisiejszego placu Kilińskiego i ulicy 3 Maja? Na to pytanie, odpowiedzieć musi sobie niestety już każdy sam.   

Kolejną kontrowersją związaną z kamienicą przy placu Kilińskiego nr 4 jest data powstania i osoba architekta ją projektującego. W dostępnych publikacjach często podawana jest zbitka dat 1820-1830, a za twórców podawani są i Sylwester Szpilowski i Franciszek Reinstein. Jeżeli prawdziwa jest pierwsza z dat to oczywiście projektantem pałacu Puchalskich był Szpilowski, jeżeli druga, to Reinstein. Choć istnieje też taka możliwość, że obaj budowniczowie województwa kaliskiego uczestniczyli w powstawaniu pałacu Puchalskich, gdzie pierwszy mógł go projektować, drugi ewentualnie projekt uzupełniać i nadzorować budowę. Tak czy inaczej w latach 20. XIX wieku na wprost ulicy Warszawskiej powstał okazały, wówczas sąsiadujący bezpośrednio z bernardyńskimi ogrodami i wolno stojący, klasycystyczny gmach.

Wzniesiono go dla, i z inicjatywy, „pana na Zakrzynie”, pułkownika Wojsk Polskich, Józefa Grzegorza Puchalskiego. Nasz bohater oprócz wojskowej szarży, dzierżył tytuł doktora medycyny oraz filozofii i był lekarzem generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Jak łatwo się domyśleć Józef Puchalski brał czynny udział w walkach doby napoleońskiej, a jego wojenny szlak miał prowadzić między innymi przez Włochy i Hiszpanię. Trzy lata po śmierci pułkownika, w roku 1836 kamienica zmieniła właściciela. Stała się wówczas własnością Puławskiego, kaliskiego Żyda i zyskała drugą, równorzędną nazwę, „pałacu Puławskich”.  

W kamienicy spędziła dzieciństwo i młodość, przebywająca w latach  1849-1862 w Kaliszu, Maria Konopnicka. To tu najprawdopodobniej kształtował się charakter i zainteresowania przyszłej poetki oraz budziła się jej wrażliwość artystyczna. Tu przeżyła śmierć matki i pierwsze miłosne uniesienia. O pobycie Marii Konopnickiej w Kaliszu i pałacu Puchalskich informuje „nowa” tablica na murze kamienicy oraz „stara” tablica, którą odnaleźć możemy w lapidarium przed Kaliskim Muzeum Okręgowym. Staraniem kaliskiego koła Towarzystwa im. Marii Konopnickiej utworzono w pałacu Puchalskich, w roku 1980, Izbę Muzealną im. Marii Konopnickiej. Działalność izby nie ograniczała się stricte do muzealnej roli. Organizowano tu kaliskie poniedziałki literackie, a kaliscy aktorzy urządzali inscenizacje wybranych utworów poetki. W roku 1991 z przyczyn ekonomicznych izbę zamknięto.

Działalność, w latach 80. ubiegłego wieku, izby jako oddziału kaliskiego muzeum nie była jedyną stycznością pałacu Puchalskich z tą instytucją. To w murach tej kamienicy, w roku 1914, po połączeniu się działających w Kaliszu dwóch jednostek: Muzeum Archeologicznego oraz Muzeum Krajoznawczego, siedzibę obrało Muzeum Ziemi Kaliskiej. Nowo powstałe (po scaleniu) muzeum zajmowało pomieszczenia na II piętrze do roku 1929, kiedy to przeniesiono je do nowo wybudowanego Ratusza Miejskiego. W roku 1965 pałac Puchalskich vel Puławskich przy placu Kilińskiego 4 uznano za zabytkowy i objęto ochroną prawa.

Źródła:

- „Leksykon Kaliski” Władysław Kościelniak

- „Kalisz -  Przewodnik”, Władysław Kościelniak

- www.info.kalisz.pl

- www.muzeum.kalisz.pl

- www.szermierz.dzs.pl