Bolesławiec

Mało jest w Południowej Wielkopolsce miejsc takich jak Bolesławiec. Kiedyś miasto, a obecnie wieś, malowniczo usytuowana nad Prosną. Miejscowość należąca do ziemi wieluńskiej, położona na pograniczu Śląska i Wielkopolski, historycznie związana jest z ziemią kaliską. To miejsce strategicznie na tyle ważne, że zaprzątali nim sobie głowę tacy władcy, jak Bolesław Pobożny, jego wnuk Kazimierz Wielki, czy Władysław Jagiełło.  

Jako graniczny gród, Bolesławiec miał za zadanie ochronę południowych rubieży Wielkopolski, dlatego też książę kaliski Bolesław Pobożny wzniósł tu pierwsze fortyfikacje. Resztki drewniano-ziemnego, XIII-wiecznego założenia obronnego, znajdują się najprawdopodobniej na południe od Bolesławca, we wsi Kolonia Bolesławiec-Chróścin. W latach 1336-1338, Kazimierz Wielki w miejsce fortyfikacji wzniesionej przez dziadka, kazał wymurować z czerwonej cegły królewski zamek. Warownia, usytuowana w nowym miejscu, na wzgórzu, pośród mokradeł Prosny, stała się ważnym strategicznie punktem pogranicza Polski i czeskiego wówczas Śląska. Za panowania Władysława Jagiełły zamek ten był świadkiem wojny polskiego króla z księciem opolskim, Władysławem. To podczas tej wojny, pod murami bolesławskiej warowni użyto po raz pierwszy na ziemiach polskich armat. Dwukrotnie niszczony przez Szwedów, pierwszy raz podczas „potopu”, drugi podczas „wojny północnej”, popadł w ruinę, która stała się najbardziej charakterystycznym zabytkiem Bolesławca. W skład zespołu zamkowego wchodzą położone na wzgórzu ruiny zamku, wraz z zachowaną w całości 22 metrową ośmioboczną wieżą. Z niej to rozciąga się wspaniały widok na dolinę rzeki Prosny i Bolesławiec. Nieopodal ruin znajduje się, pobudowany w roku 1979, pawilon muzealny. Wyeksponowane są w nim odkrycia archeologiczne, dokonane podczas prac wykopaliskowych, prowadzonych w obrębie ruin w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Ostatnim obiektem zespołu zamkowego był wzniesiony najprawdopodobniej w XVI wieku młyn, który przez lata zaopatrywał pobliski zamek w mąkę. Działał on nieprzerwanie do końca lat 60. ubiegłego wieku, kiedy to kryty gontem zrębowej konstrukcji budynek, wyremontowano i zaadaptowano na restaurację i hotel. W lutym 2007 roku budynek Starego Młyna spłonął w pożarze.

Położenie Bolesławca nad Prosną, na skrzyżowaniu szlaków handlowych ze Śląska na wschód i z Gdańska na południe, oraz bliskość królewskiej warowni sprzyjało rozwojowi założonemu tu miastu. Lokowane w roku 1266 przez Bolesława Pobożnego miasto przez wieki pełniło rolę siedziby starostwa niegrodowego, a jednym z pierwszych dzierżawców tych dóbr królewskich, był dziadek Jana Długosza, Marcin z Borowna. Bolesławiec zachował wrzecionowaty układ przestrzenny, typowy dla miast śląskich, z kwadratowym rynkiem. Ostało się też, ostatnie w Polsce Bractwo Prasalskie, które niegdyś działało w miastach całej Rzeczypospolitej. Prawa miejskie Bolesławiec zachował do roku 1870, kiedy to ukazem carskim praw tych został pozbawiony. W czasie rozbiorów obecna wieś była podzielona, a granica pomiędzy zaborem pruskim i rosyjskim przebiegała na Prośnie. W Bolesławcu odnaleźć możemy budynki z tego okresu: murowany dom z końca XIX wieku, mieszczący obecnie siedzibę banku, oraz XIX wieczną strażnicę graniczną. Godny uwagi jest też nieczynny piec służący dawniej do wypalania wapna.
Najstarszym i najcenniejszym zabytkiem w Bolesławcu, obok wieży zamkowej, jest kościół pw. Świetej Trójcy. Budowę tej barokowej świątyni, w miejsce wcześniejszej drewnianej, rozpoczęto w końcu XVII wieku. Pożar miasta w 1702 roku, podczas którego ucierpiała też budowana świątynia, sprawił że wznoszenie jej ukończono dopiero w roku 1723. W bryle kościoła wyróżnia się ściana frontowa, przyozdobiona gzymsami i wolutami. Wnętrze kościoła parafialnego w Bolesławcu jest żywym przykładem sakralnej sztuki barokowej. Głównymi jej elementami są bogato zdobione dwa ołtarze boczne oraz ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Uwagę przykuwają tu: chrzcielnica, ambona, liczne rzeźby oraz bogata polichromia.
 
Cmentarz bolesławieckiej parafii znajduje się w pobliskiej wiosce - Piaskach. W XVIII wieku wzniesiono na nim drewniany, kryty gontem kościół pw. św. Małgorzaty. Cmentarny kościółek, a raczej kaplica, została gruntownie odnowiona w latach 1839-1840 i jest kościołem filialnym parafii Świętej Trójcy w Bolesławcu. Na cmentarzu znajdują się nagrobki i murowane grobowce pochodzące z drugiej połowy XIX wieku. Ciekawostką jest fakt, że pośród grobów katolickich odnaleźć możemy groby prawosławne. Na pierwszy plan wysuwa się tu pokaźnych rozmiarów zwieńczona prawosławnym krzyżem mogiła generała-majora Włodzimierza Poznańskiego i jego rodziny.
 
Po przeciwnej stronie, na południe od Bolesławca, we wsi Kolonia Bolesławiec-Chróścin, znajduje się cmentarz żydowski. Założony w XIX wieku kirkut został zniszczony podczas drugiej wojny światowej. Do dnia dzisiejszego zachowało się jedynie klika macew, z najstarszą datowaną na rok 1883.

Andrzej Drewicz

Źródła :
- „ Przewodnik turystyczny po Wielkopolsce”, Piotr Sobolewski
- „Kościoły Diecezji Kaliskiej – Nasze Dziedzictwo”, Alicja Lubowicka, Maja Mówińska
- www.boleslawiec.net.pl
- www.zamki.res.pl
- www.stary-mlyn.pl