Cmentarz Katolicki na Rogatce cz. II

Pośród morza mogił, nagrobków czy grobowców cmentarza miejskiego, na szczególną uwagę zasługują kaplice grobowe. Jest tych samodzielnych budowli na kaliskiej nekropoli w sumie dziesięć i każda bez wyjątku zasługuje na miano małej architektonicznej perełki.

Pierwsza z nich to neoklasycystyczna kaplica Przeuskich i Załuskowskich. Ufundowana w latach 70. XIX wieku przez Erazma Załuskowskiego herbu Rola, kryje w swym wnętrzu doczesne szczątki tych dwóch ziemiańskich rodzin.

Druga z kolei to również neoklasycystyczna, pobudowana w latach 80. XIX wieku kaplica grobowa Heinsów. Ciekawostką jest fakt, że posiada ona wspólną komorę grobową ze znajdującym się na cmentarzu ewangelickim po drugiej stronie muru, grobem kaliskiego kupca Karola Alfonsa Henisa. Kolejną kaplicą na cmentarzu Miejskim w Kaliszu jest wzniesiona w latach 90. XIX wieku, w stylu eklektyzmu historycznego, nieotynkowana kaplica Żuczkowskich. To tu miedzy innymi spoczywają prochy wspominanych wcześniej siedmiu legionistów polskich oraz wielce zasłużonej dla kaliskiego muzealnictwa Zofii Heiropolitańskiej. W stylu eklektycznym wzniesiono tez kolejny z okazałych grobowców, kaplicę Prusinowskich. Została ona pobudowana w 1915 roku, dla magistra farmacji Feliksa Prusinowskiego. Najbardziej tajemniczo, z pośród kaplic katolickiej nekropoli, jawi się przyozdobiona dużą ilością tabliczek trumiennych i porośnięta bujnie zielenią kaplica „bezdomnych”. Została ona ufundowana w dwudziestoleciu międzywojennym najprawdopodobniej przez notariusza Aleksandra Blizińskiego, (brata Wacława, legendarnego proboszcza Liskowa). Długi czas funkcjonowała ona jako miejsce ostatniego spoczynku ludzi bezdomnych a chowanych z funduszu miejskiego. Kolejne kaplice to wzniesiona w 1859 roku najprawdopodobniej przez Tadeusza Zakrzewskeigo, właściciela majątków w Młynowie i Gutowie, klasycystyczna kaplica Zakrzewskich oraz dwie równolatki, bo wzniesione w latach 80 XIX wieku: eklektyczna kaplica Chrystowskich byłych właścicieli podkaliskiej Tłokini, oraz neoklasycystyczna kaplica Kaczorowskich, dziedziców leżącej nieopodal Brzezin Przystajni. Dwie ostatnie to datowana na lata 20. ubiegłego stulecia skromna kaplica Żarnieckich, oraz pobudowana w drugiej połowie XIX wieku z wyraźnymi cechami neogotyckimi, ośmioboczna kaplica Rymarkiewiczów. W tej ostatniej najprawdopodobniej pochowany został wielce zasłużony dla Kalisza lekarz, współzałożyciel i pierwszy prezes Towarzystwa Lekarzy Guberni Kaliskiej.

Wracając do ważnych osobistości pochowanych na cmentarzu Miejskim w Kaliszu, trzeba koniecznie wspomnieć o prezydentach Grodu nad Prosną. W sumie wieczny spoczynek znalazło tu pięciu włodarzy naszego miasta:

- Mieczysław Grąbczewski herbu Nałęcz, prezydent Kalisza w latach 1889-1898
- Maksymilian Opieliński, prezydent miasta w latach 1898-1903

- Leonard Betticher, prezydent Grodu nad Prosną w latach 1903-1911
- Bronisław Bukowiński, dwukrotny prezydent miasta Kalisza: w latach 1912-1914 oraz 1918-1919.

- Mieczysław Szarras, bankowiec, urzędnik, radny miejski, działacz społeczny, w latach 1924-1935 dwukrotnie wybierany na prezydenta miasta Kalisza.
Na cmentarzu znajduje się też, tablica upamiętniająca Ignacego Bujnickiego ostatniego przedwojennego prezydenta, który jesienią 1939 roku został aresztowany przez Niemców, stracony w nieznanym miejscu i pochowany w anonimowym grobie.

Jednak największą grupę z osobistości pochowanych na kaliskiej Rogatce stanowią, co nie może dziwić, ludzie związanie z szeroko pojętą kulturą. Z pośród wielu wspomnieć koniecznie trzeba:

- architekta i grafika niemieckiego pochodzenia Franciszka Reinsteina, między innymi projektanta Fabryki Bernarda Repphana, czy też Mostu Kamiennego w Kaliszu.
- długoletniego proboszcza parafii św. Miołaja w Kaliszu księdza prałata Jana Nepomucena Sobczyńskiego, działacza społecznego, cenionego w Grodzie nad Prosną historyka i bibliofila

- Zofię Hieropolitańską, zasłużoną muzealniczkę, wieloletnią kustoszkę a później kierowniczkę Muzeum Ziemi Kaliskiej, której prochy spoczywają we wspomnianej wcześniej kaplicy Żuczkowskich.

- Honorową Obywatelkę Miasta Kalisza Halinę Sutarzewiczową, historyka literatury, publicystkę, pedagożkę oraz animatorkę kultury, inicjatorkę powstania pomnika Marii Konopnickiej w Kaliszu.

- zmarłego w 2002 roku poetę Macieja Marię Kozłowskiego

- Felicję Zadorę Łączkowską, nauczycielkę, działaczkę społeczną i oświatową, współzałożycielkę Towarzystwa Biblioteki Publicznej im. Adama Mickiewicza i Towarzystwa Oświatowego w Kaliszu

- zmarłego przedwcześnie Krzysztofa Huberta Marksa, uważanego za jednego z najzdolniejszych i najciekawszych kaliskich artystów-plastyków pierwszego powojennego pokolenia.
- pedagoga, legendarnego nauczyciela geografii w Gimnazjum i Liceum im. A. Asnyka w Kaliszu Antoniego Pstrokońskiego

- urodzonego w Warszawie Józefa Balukiewicza, trochę zapomnianego artysty malarza, którego dzieła do dnia dzisiejszego można podziwiać w kaliskich kościołach

- aktorkę teatralną Marię Doroszyńską

- oraz artystę rzeźbiarza Pawła Krzyżanowskiego
Wspomniany jako ostatni Paweł Krzyżanowski jest dla kaliskiego cmentarza postacią niezwykłą. Choć sam został pochowany w mało atrakcyjnym lastrykowym grobowcu, to jak mało która osoba w Grodzie nad Prosną przyczynił się do upiększania cmentarza Miejskiego w Kaliszu. Ten urodzony pod Krakowem artysta przez lata pracował w kaliskich zakładach kamieniarskich. Przypisuje mu się co najmniej 5 „spektakularnych” rzeźb upiększających grobowce na cmentarzu katolickim na Rogatce. Najsłynniejsza z nich, rzeźba uskrzydlonego anioła wznoszącego wysoko krzyż, a zdobiąca grób ziemianina Zygmunta Wasilewskiego, miała być z sukcesami zaprezentowana w roku 1909 na Wszechświatowej Wystawie Artystyczno-Religijnej w Rzymie. Dzieło Pawła Krzyżanowskiego, o czym donosiła „Gazeta Kaliska”, miało zostać uhonorowane „(…) złotym medalem, krzyżem z królewską koroną oraz odpowiednim dyplomem (…)”.

Andrzej Drewicz

 

Źródło:
- „Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu”, Stanisław Małyszko
- „Nowy Kaliszanin”, Anna Tabaka, Maciej Błachowicz

- „Kalisz -  Przewodnik”, Władysław Kościelniak

- „Leksykon Kaliski” Władysław Kościelniak