PRAWO. Co należy wiedzieć o odsetkach?

Nie ulega wątpliwości, że każdy z nas w swoim życiu zetknął się z problematyką odsetek. Chcąc zdefiniować odsetki w najprostszy możliwy sposób, należy stwierdzić, że jest to świadczenie o charakterze ubocznym, które dłużnik musi spełnić obok świadczenia głównego. Odsetki posiadają liczne funkcje zależne od ich charakteru. Przykładowo, mogą pełnić funkcję wynagrodzeniową, odszkodowawczą lub dyscyplinującą. Warto także wspomnieć, że odsetki nie muszą mieć charakteru pieniężnego – mogą mieć również charakter niepieniężny, np. rzeczy oznaczonej co do gatunku. Na potrzeby niniejszego artykułu przyjmijmy, że odsetki będą miały wyłącznie charakter pieniężny, a stosunek, z którego wynikają odsetki będzie stosunkiem prywatnoprawnym.

W polskim prawie cywilnym wyróżniamy 3 rodzaje odsetek, które zostaną poniżej omówione – obecna regulacja powstała na mocy nowelizacji, które weszły w życie 1 stycznia 2016 roku.

Pierwszym rodzajem odsetek są odsetki kapitałowe. Uregulowane zostały w art. 359 kodeksu cywilnego. Jak wskazuje ust. 1 tego artykułu, źródłem odsetek może być wyłącznie czynność prawna (np. umowa pożyczki), orzeczenia sądu lub decyzja innego, właściwego organu. Pełnią one przede wszystkim funkcję wynagrodzenia za umożliwienie obrotu środkami pieniężnymi drugiej stronie. W tym miejscu konieczne jest wyjaśnienie dwóch pojęć, którymi posługiwać się będę również przy następnych rodzajach odsetek: odsetki ustawowe oraz wysokość maksymalna odsetek.

Podobnie jak w wielu instytucjach prawa cywilnego, również w przypadku odsetek zastosowanie ma przede wszystkim zasada swobody umów, wynikająca z art. 3531 kc. Zdarzają się jednak sytuacje, w których strony, umyślnie bądź nieumyślnie, pomijają w umowie kwestię wysokości odsetek. Zastosowanie mają wtedy odsetki ustawowe, których wysokość, jak sama nazwa wskazuje, określona jest w ustawie. Zasada swobody umów w przypadku odsetek ograniczona jest jeszcze jedną instytucją. Każdy z nas na pewno spotkał się z pojęciem lichwy. Sposobem na ochronę dłużnika przed zbyt wysokimi odsetkami jest instytucja maksymalnej wysokości odsetek. W przypadku, gdy odsetki zostały ustanowione na poziomie przekraczającym poziom odsetek maksymalnych, dłużnik jest obowiązany do spełnienia świadczenia wyłącznie do wysokości określonej w ustawie.

W przypadku odsetek kapitałowych wysokość odsetek ustawowych określona została jako suma stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktu procentowego. Od dnia 5 marca 2015 roku stopa referencyjna NBP wynosi 1,5 punktu procentowego. Mając powyższe dane można łatwo obliczyć, że na dzień dzisiejszy wysokość kapitałowych odsetek ustawowych wynosi 5%. Odsetki maksymalne nie mogą natomiast przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych, co na dzień dzisiejszy oznacza, że kapitałowe odsetki maksymalne nie mogą przekraczać 10%.

Kolejnym rodzajem odsetek, które należy znać są odsetki za opóźnienie, uregulowane w art. 481 kc. Jak sama nazwa wskazuje, naliczane są one w przypadku, gdy dłużnik dopuszcza się opóźnienia w świadczeniu, choćby to opóźnienie nie było zawinione, a wierzyciel nie poniósł żadnej szkody. Ustawowa definicja odsetek za opóźnienie wskazuje, że ich nadrzędną funkcją jest dyscyplinowanie dłużnika do terminowego spełniania świadczenia – funkcja odszkodowawcza schodzi na dalszy plan. Podobnie jak w przypadku odsetek kapitałowych, strony mają prawo do swobodnego regulowania wysokości odsetek. W przypadku braku regulacji ich wysokości, ustawodawca przewidział odsetki ustawowe, które wynoszą sumę stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktu procentowego. Na dzień dzisiejszy ustawowe odsetki za opóźnienie wynoszą 7%. Sytuacja maksymalnej wysokości odsetek jest analogiczna jak w przypadku odsetek kapitałowych – nie może przekraczać dwukrotności ustawowych odsetek za opóźnienie, co na dzień dzisiejszy powoduje, że nie mogą one przekroczyć 14%.

Szczególnym rodzajem odsetek za opóźnienie, o którym należy wspomnieć, są odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych. Mają one zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy stronami stosunku zobowiązaniowego są przedsiębiorcy. Uregulowane one zostały w art. 7 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Różnice pomiędzy „klasycznymi” odsetkami za opóźnienie a odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych przejawiają się również w uregulowaniu wysokości odsetek ustawowych. Zgodnie z art. 4 ust. 3 wskazanej powyżej ustawy, odsetki ustawowe stanowią sumę stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 8 punktów procentowych, co na dzień dzisiejszy wynosi 9,5%. Ustawodawca nie przewidział natomiast odsetek maksymalnych. O ile w przypadku stosunków cywilnoprawnych dłużnik jako strona słabsza wymaga ochrony ustawodawcy, tak w przypadku obrotu profesjonalnego ustawodawca uznał, że podmioty takie nie potrzebują „ustawowego kagańca”.

Kończąc temat odsetek, przedstawiam tabelę, która w przejrzysty sposób pokaże ustawowe regulacje dotyczące odsetek oraz ich wysokość na dzień 24 listopada 2016 r.:

 

	ODSETKI KAPITAŁOWE	ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE	ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE W TRANSAKCJACH HANDLOWYCH
ODSETKI USTAWOWE	Stopa referencyjna NBP + 3,5%	Stopa referencyjna NBP + 5,5%	Stopa referencyjna NBP + 8%
	5%	7%	9,5%
ODSETKI MAKSYMALNE	2x(Stopa referencyjna NBP + 3,5%)	2x(Stopa referencyjna NBP + 5,5%)
	10%	14%

 

Adwokat Krzysztof Liberda

krzysztofliberda.pl

KANCELARIA ADWOKACKA | Kalisz, ul. Piekarska 5/1

tel. 62 593 14 00