PRAWO. Co zrobić z nietrafionym prezentem?

Trwający obecnie okres poprzedzający święta Bożego Narodzenia to czas, w którym sklepy przeżywają prawdziwe oblężenie. Celem lepszego zobrazowania problematyki tego artykułu, wyobraźmy sobie następujące sytuacje. W pierwszej z nich dajemy się ponieść świątecznemu szaleństwu zakupowemu i spontanicznie kupujemy pewną rzecz. Po dwóch dniach od dokonania zakupu pojawiają się ogromne wyrzuty sumienia, ponieważ kupiona rzecz nie jest nam w zasadzie do niczego potrzebna. Druga sytuacja dotyczy natomiast bezpośrednio świąt Bożego Narodzenia oraz tradycji obdarowywania prezentami. Nie ulega wątpliwości, że największą radość sprawiają niespodzianki. Czasami okazuje się jednak, że prezent nie zadowolił obdarowanego. Co można zrobić w powyższych sytuacjach?

Dla wskazanych sytuacji polskie prawo przewiduje instytucję konsumenckiego odstąpienia od umowy. Pojęciem zamiennym, stosowanym również w prawie zagranicznym jest „cooling-off period”, które, moim zdaniem, trafnie oddaje cel, przyświecający istnieniu wskazanej regulacji. Jest nim stworzenie okresu czasu, podczas którego konsument może ochłonąć, przemyśleć swoją decyzję i ewentualnie zrezygnować z zakupu, jeśli wyda mu się niepotrzebny. Poniżej przedstawię przesłanki dopuszczające możliwość skorzystania ze wskazanej instytucji.

Zgodnie z ustawą o prawach konsumenta umowa, od której chcemy odstąpić musi zostać zawarta na odległość (przykładowo: poprzez sklep internetowy) lub poza lokalem przedsiębiorstwa (przykładowo: umowa zawarta podczas targów/prezentacji produktów, które odbywają się np. w miejskiej hali widowiskowej). Prawo do konsumenckiego odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa dotyczy, z pewnymi wyłączeniami, każdego rodzaju umowy.

Oświadczenie o odstąpieniu od umowy konsument musi złożyć w ciągu 14 dni. Początek biegu wskazanego terminu liczymy odpowiednio:

1. W przypadku umowy sprzedaży od dnia objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną, niż przewoźnik.

2. W przypadku gdy rzeczy te dostarczane są osobno, partiami lub częściami – od dnia objęcia ostatniej rzeczy, części lub partii.

3. W przypadku gdy rzeczy są regularnie dostarczane – od dnia objęcia w posiadanie pierwszej rzeczy.

4. W przypadku pozostałych umów – od dnia zawarcia umowy.

W tym miejscu należy wskazać także, że to na sprzedawcy ciąży ustawowy obowiązek poinformowania konsumenta o możliwości odstąpienia od umowy. Konsekwencją takiego zaniedbania jest przedłużenie terminu, w którym konsument może odstąpić od umowy. Ustawodawca reguluje tę sytuację dwojako:

1. W przypadku, gdy konsument nie został poinformowany o prawie odstąpienia od umowy, wygasa ono z upływem roku liczonego od zakończenia „podstawowego”, 14-dniowego terminu.

2. W przypadku, gdy konsument został poinformowany w ciągu roku od zakończenia „podstawowego” terminu, prawo do odstąpienia wygasa po upływie 14 dni od poinformowania konsumenta.

Ustawodawca przewidział dużą dowolność w formie złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Jedynie złożenie oświadczenia drogą elektroniczną jest możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy przedsiębiorca przewidział taką możliwość. Mając na względzie, że konsument jest słabszą stroną stosunku cywilnoprawnego, stworzył wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Stanowi on załącznik nr 2 do ustawy o prawach konsumenta. W tym miejscu należy także wskazać, że konsument nie ma obowiązku podawania przyczyny odstąpienia od umowy.

Bardzo istotną kwestią, na którą należy zwrócić uwagę, jest stan rzeczy, którą chcemy oddać. Jeśli oczekujemy pełnego zwrotu poniesionych kosztów, rzecz nie powinna nosić śladów używania przekraczającego zakres konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania rzeczy. Odpowiedzialność za zmniejszenie wartości rzeczy będąca skutkiem korzystania z niej w inny sposób spoczywa na konsumencie. Pamiętać należy także, że ustawa nie określa żadnego taryfikatora obligującego sprzedawcę do zwrotu określonej części wartości początkowej rzeczy w zależności od stopnia jej zużycia. Stopień utraty wartości rzeczy pozostawiono stronom do swobodnej oceny. Może to rodzić pewne rozbieżności w stanowiskach przedsiębiorcy i konsumenta, co następnie może przerodzić się w spór, który zakończyć się może nawet na drodze sądowej.

Przedsiębiorca obowiązany jest do zwrotu wszelkich płatności dokonanych przez konsumenta w terminie nie dłuższym, niż 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

Ustawa o prawach konsumenta przewiduje także katalog sytuacji, w których konsument nie może skorzystać z prawa odstąpienia od umowy. Uregulowany on został w artykule 38 wskazanej ustawy. Mając na względzie wyobrażone sytuacje przedstawione na początku wpisu, chciałbym wskazać na dwa wyłączenia mogące mieć w nich szczególne zastosowanie. Pierwsze z nich uregulowane jest w punkcie trzecim i dotyczy, najogólniej mówiąc, rzeczy spersonalizowanej (przykład: zegarek ze zindywidualizowanym grawerunkiem/garnitur uszyty na miarę). Drugie wyłączenie dotyczy nagrań dźwiękowych lub wizualnych albo programów komputerowych dostarczonych w zapieczętowanym opakowaniu, które zostało otwarte po dostarczeniu.

Na koniec, należy zwrócić uwagę, że przepisy dotyczące konsumenckiego odstąpienia od umowy mają charakter semiimparatywny. Oznacza to, że warunki konsumenckiego odstąpienia od umowy podlegają zasadzie swobody umów (art. 3531 kc). Strony mogą ustalić inne warunki zastosowania tej instytucji, jednak wyłącznie w sposób korzystniejszy dla konsumenta, niż przewiduje to ustawa. Innymi słowy, ustawa o prawach konsumenta reguluje minimalny zakres ochrony konsumenta w przypadku odstąpienia od umowy.

Odstąpienie od umowy na warunkach korzystniejszych, niż przewiduje to ustawa jest często stosowaną przez przedsiębiorców praktyką, która ma zachęcić konsumentów do zawarcia umowy właśnie z nimi. Najczęstsze ustępstwa dotyczą wydłużenia czasu, w którym konsument może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy, bądź rozciągnięcie możliwości odstąpienia na umowy zawierane w lokalu przedsiębiorcy. W związku z tym, zachęcam do zapoznawania się z warunkami odstąpienia od umowy w każdym konkretnym przypadku, mając jednak na względzie, że minimalny zakres ochrony zapewnia nam zawsze ustawa.

 

Adwokat Krzysztof Liberda

krzysztofliberda.pl

KANCELARIA ADWOKACKA | Kalisz, ul. Piekarska 5/1

tel. 62 593 14 00