CHWIAŁKOWSKI: Pomnik Marszałka Piłsudskiego w Parku Miejskim

Rozpoczynamy jubileusz 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Z uchwały Sejmu w 2017 roku wynika, że w sposób szczególny zostaną upamiętnione: Powstanie Wielkopolskie, Konfederacja Barska, a także walka o prawa kobiet. 11 listopada 1918 roku Polska powróciła na mapę świata, spełnił się więc sen wielu pokoleń Polaków. Droga do niepodległości prowadziła nie tylko przez walkę na polach bitew, ale także w zmaganiach o zachowanie ducha i majątku narodowego.

Jednym z Ojców niepodległości był Józef Piłsudski, wybitny przywódca Narodu Polskiego. My kaliszanie jesteśmy dumni, że Józef Piłsudski trzykrotnie odwiedził nasze miasto. 25 maja 1919 roku stacja kolejowa w Kaliszu była oblężona przez mieszkańców miasta, gdyż potwierdziła się zapowiedź, że na kaliskim dworcu dojdzie do spotkania „trzech Józefów” Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z Józefem Dowbor-Muśnickim i Józefem Hallerem. Było to spotkanie robocze, którego celem było omówienie zjednoczenia polskich sił zbrojnych. Po tym ważnym spotkaniu Józef Piłsudski postanowił zwiedzić nasze miasto zniszczone w sierpniu 1914 roku. W wystąpieniu do mieszkańców Kalisza Józef Piłsudski apelował o wstępowanie do tworzącego się Wojska Polskiego. Apel ten odbił się szerokim echem w społeczeństwie Kalisza.

Chciałem przytoczyć przykłady patriotycznych postaw w środowisku sportowców a szczególnie w Kaliskim Towarzystwie Wioślarskim. Ten klub wioślarski istnieje od 1894 roku, jego założycielem i pierwszym prezesem był Józef Radwan, urodzony w Warszawie, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. W grudniu 1884 roku Józef Radwan przybył do Kalisza, gdzie rozpoczął pracę jako sędzia śledczy, a następnie dał się poznać jako dziennikarz, drukarz i prawnik. Już w 1893 roku redagował Gazetę Kaliską, którą wydawał własnym nakładem po otworzeniu drukarni w 1899 roku. Józef Radwan wspierał również działalność księdza Wacława Blizińskiego, pisał recenzje teatralne. Józef Radwan był w Kaliszu przywódcą Narodowej Demokracji, w 1905 roku prowadził działalność polityczną. Podczas I wojny światowej wyjechał do Warszawy, gdzie został mianowany radcą Prokuratorii Królestwa Polskiego. W czerwcu 1918 roku Radwan powrócił do Kalisza, wydał Memoriał w sprawie odszkodowań niemieckich dla Kalisza. Historia, która połączyła Józefa Radwana z Józefem Piłsudskim zapisana został w grudniu 1918 roku, kiedy wstąpił on do 29 Pułku Piechoty Ziemi Kaliskiej i prowadził nabór do wojska. Był także radnym miejskim, w jednym z referatów domagał się przewrócenia miastu województwa kaliskiego. W 1918 roku Józef Radwan przyczynił się do wzrostu popularności wioślarstwa w Polsce doprowadzając do zjednoczenia towarzystw i powstania Związku Polskich Towarzystw Wioślarskich, którego został pierwszym prezesem.

W tym czasie Józef Radwan kilkakrotnie spotykał się w Warszawie z Józefem Piłsudskim, co mogło mieć wpływ na późniejsze wystąpienie Związku Towarzystw Wioślarskich w 1920 roku z apelem o ochotnicze wstępowanie do armii polskiej. Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie, zgromadziło kompanię ochotników liczącą 147 osób, na czele której stanął prezes KTW Józef Radwan. Należy zaznaczyć, że oprócz kompanii wioślarzy na apel obrony Ojczyzny powstały grupy ochotników harcerzy z Kalisza.

Udział kompanii wioślarzy KTW w wojnie bolszewickiej w 1920 roku został zapamiętany przez Marszałka Józefa Piłsudskiego. Podczas drugiej wizyty w Kaliszu 15 maja 1921 roku Marszałek brał udział w uroczystościach wręczenia sztandaru 29 Pułkowi Strzelców Kaniowskich ufundowanego przez społeczeństwo Kalisza i Warszawy. Józef Piłsudski dziękując za udział w wojnie polsko-bolszewickiej, w Kaliszu nadał szereg odznaczeń oficerom i żołnierzom. Po uroczystościach w ratuszu kaliskim J. Piłsudski udał się do siedziby Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego i tam osobiście podziękował wioślarzom za udział w walkach. Był on zafascynowany także wynikami sportowymi tych samych wioślarzy, którzy powrócili z wojny i zaczęli walczyli na torach wioślarskich w Warszawie, Bydgoszczy, Włocławku i Krakowie. Naczelnik Państwa podziwiał także przyrodę naszego parku, zasiadał w czasie spaceru na  ławkach w rejonie siedziby klubu KTW i teatru. Trzeba dodać, że był oblegany przez tłumy kaliszan, którzy dziękowali mu za zwycięstwo nad bolszewikami. Józef Piłsudski zwiedził przystań wioślarską i dał się ponieś falom Prosny na łodzi spacerowej w asyście wyróżnionych wioślarzy: Jana Dobrowolskiego, Radajewskiego (imię nieznane) i sternika Romana Rudzkiego. 

Marszałkowi asystowało szereg łodzi z wioślarzami i harcerzami. 
Historię pobytu Naczelnika Państwa w kaliskim klubie wioślarskim przekazywał wioślarzom, do których ja się zaliczałem w latach 60-tych (jestem nadal członkiem KTW), ówczesny prezes zarządu klubu Emil Sztark, urodzony 17 marca 1895 roku w Stawiszynie. Studiował na Politechnice Lwowskiej, następnie został absolwentem Politechniki Warszawskiej. W Wojsku Polskim był zmobilizowany od 1919 roku, służył w 19 Dywizji Piechoty, w 3 Pułku Strzelców Konnych, 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich. Emil Sztark w czasie II wojny światowej zmobilizowany został do 29 Pułku Strzelców Kaniowskich, miał stopień porucznika, pseudonim „Mocny”, w latach 1940-1941 był Komendantem Inspektoratu Rejonowego Kalisz w Okręgu Łódzkim ZWZ. 6 marca 1941 r. został aresztowany i osadzony w obozie Auschwitz a następnie przewieziony do obozu w Gross-Rosen i do obozu Dora, gdzie został uwolniony przez wojska amerykańskie w dnia 6 maja 1945 r. Był odznaczony Krzyżem Walecznych, Medalem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Armii Krajowej. Po wojnie powrócił do prowadzenia swojej fabryki mydła w Kaliszu, która dekretem Bieruta została mu zabrana. Emil Sztark jako honorowy prezes KTW zawsze był blisko młodzieży, wspominał na spotkaniach z nami historię dążenia Polski do niepodległości. Zmarł nagle 1 maja 1972 roku, podczas marszu w pochodzie pierwszomajowym, gdzie szedł z zawodnikami klubu KTW.  

Nie można zapomnieć o bracie Emila Sztarka - Edwardzie, urodzonym 10 lipca 1898 roku w Stawiszynie, absolwencie Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, który w I Wojnie Światowej walczył w Legionach Polskich a po odzyskaniu niepodległości wraz z wioślarzami kaliskimi brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w stopniu porucznika. Edward Sztark był wybitnym wioślarzem w okresie międzywojennym należał do tzw. „Brylantowej Osoby”, która zwyciężała na polskich torach regatowych. W czasie II Wojny Światowej walczył w 29 Pułku jako dowódca kompanii CKM. Podczas wojny obronnej ślad po nim zaginął. Po odkryciu zbiorowych mogił w Lesie Katyńskim znaleziono jego zwłoki wraz z dokumentami, metryką chrztu, listami do rodziny (zarejestrowano identyfikację pod numerem PCK (AM)00369). Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Kampami Wrześniowej 1939. Przedstawiając te trzy życiorysy Józefa Radwana i braci Starków z Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego chciałem wykazać, że byli oni związani z Józefem Piłsudskim poprzez ich udział w walkach w wojnie polski- bolszewickiej.

Trzeci pobyt Józefa Piłsudskiego w Kaliszu miał miejsce 6 i 7 sierpnia 1927 roku. Przybył on na zjazd Związku Legionistów, jego żona wzięła udział w odsłonięciu pomnika legionistów w Szczypiornie, a Józef Piłsudski w ratuszu otrzymał tytuł „Honorowego Obywatela Miasta Kalisza”. Odwiedził także kaliskich wioślarzy i nieopodal siedziby klubu w Parku Miejskim brał udział w sadzeniu dębu szypułkowego, czym kaliszanie upamiętnili jego kolejny pobyt.

Zwracam się z wnioskiem, aby pomnik Naczelnika Państwa powstał na terenie Parku Miejskiego w Kaliszu obok dębu, posadzonego 7 sierpnia 1927 roku. Alejkami kaliskiego parku Józef Piłsudski przechadzał się w czasie każdego pobytu, tu siadywał na ławkach w otoczeniu zieleni, tu pływał na łodzi w asyście kaliskich wioślarzy. Drzewa w tym miejscu rosną te same co wówczas, a alejkami spacerują kaliszanie, pielgrzymi i turyści przybywający do naszego miasta. 

Grzegorz Chwiałkowski