Pomniki kaliskie cz. I, wkaliszu.pl

NASZE MARKI:

Jak w każdym mieście w Polsce i na całym świecie, stawiało się i stawia w Kaliszu pomniki ku pamięci osób, czy też wydarzeń historycznych. I zgodnie z encyklopedyczną definicją pomnika, stawia się tu posągi, rzeźby na cokole, kolumny, czy też obeliski, najczęściej w postaci głazów pamiątkowych. Z całej mnogości pomników w grodzie nad Prosną najbardziej charakterystyczne są cztery monumenty znajdujące się w centrum miasta.

Pierwszy to pomnik Adama Asnyka, urodzonego w Kaliszu poety doby pozytywizmu, autorstwa również urodzonego w Kaliszu rzeźbiarza Jerzego Jarnuszkiewicza. Wykuty w piaskowcu pomnik został odsłonięty podczas nadzwyczajnego VII zjazdu Asnykowców, w lipcu 1960 roku, podczas obchodów XVIII wieków Kalisza. Pomnik Adama Asnyka postawiono na ówczesnym placu Kilińskiego, u wejścia na Planty, w sąsiedztwie I Liceum Ogólnokształcącego, którego był uczniem.

Na kaliskich Plantach, nieopodal zbiegu ulic Kanonickiej i Babina, znajduje się jedyny w Polsce pomnik Książki. Poziomy monument powstał ku pamięci wydarzeń z lat 40. XX wieku, kiedy to hitlerowcy podczas zasypywania Kanału Babinka w tymże kanale zniszczyli tysiące woluminów z kaliskich bibliotek. Pomysłodawcą i projektantem odsłoniętego 11 maja 1978 roku monumentu był Władysław Kościelniak, a wykonawcą wielkopolski rzeźbiarz Jerzy Sobociński.

Rok przed 60-tą rocznicą śmierci Marii Konopnickiej postawiono w Kaliszu pomnik autorki „Roty”. Monumentalną rzeźbę dłuta Stanisława Horno-Popławskiego ustawiono w październiku 1969 roku na skwerze u zbiegu ulic Zubrzyckiego (obecnie Nowy Świat) i Ułańskiej. Z inicjatywą uhonorowania Marii Konopnickiej pomnikiem wystąpiły kaliskie dzieci. Do zainicjowanej przez nie akcji zbiórki pieniędzy dołączyły się dzieci i młodzież z całego kraju, instytucje spółdzielcze Wielkopolski oraz Towarzystwo im. Marii Konopnickiej.

Ostatnim z grupy najważniejszych kaliskich pomników jest pomnik Jana Pawła II. W roku 1997 Ojciec Święty podczas kolejnej pielgrzymki do rodzinnego kraju odwiedził Kalisz. Dla upamiętnienia tego doniosłego wydarzenia odsłonięto w roku 1999 na placu św. Józefa przed Bazyliką Wniebowzięcia NPM pomnik projektu Jana Kucza.

Jednak pierwszym pomnikiem, który stanął na placu Św. Józefa, nie jest pomnik Jana Pawła II. Tu palmę pierwszeństwa dzierży pomnik przymierza między Rosją i Prusami, który wzniesiono na pamiątkę dwóch spotkań władców Rosji i Prus z roku 1813 i 1835. Strzelisty cokół postawiono w centrum Kalisza w roku 1841, a rozebrano wiosną 1927 roku.

Elementy zdemontowanego pomnika przewieziono do Szczypiorna, gdzie posłużyły do budowy pomnika Legionistów. Jego uroczyste odsłonięcie odbyło się w sierpniu 1927 roku podczas Zjazdu Legionistów, a na uroczystości przybył sam marszałek Rzeczypospolitej Józef Piłsudski. Podczas wojny pomnik ten został zniszczony przez hitlerowców, a jego pozostałości można po dzień dzisiejszy oglądać w Szczypiornie. Po usunięciu z placu św. Józefa pomnika przymierza między Rosją i Prusami, w jego miejsce postawiono pomnik ku czci poległych żołnierzy 29 Pułku Strzelców Kaniowskich, który odsłonięto w maju 1936 r. Pomnik ten został również zniszczony przez hitlerowców podczas okupacji Kalisza.

Przed II wojną światową pamięć o przebywających w obozie w Szczypiornie Legionistach, była bardzo żywa. Dlatego też w Kaliszu w roku 1933 wzniesiono Mauzoleum Legionistów Polskich, do którego przeniesiono prochy zmarłych w obozie żołnierzy. Legionowy panteon wzniesiono na nowo powstałym wówczas cmentarzu komunalnym przy ul. Mickiewicza.

W 1940 roku, podczas II wojny światowej, okazały grobowiec został doszczętne zniszczony, a urna z prochami polskich żołnierzy zaginęła. W roku 2003 Związek Inwalidów Wojennych RP w Kaliszu utworzył Społeczny Komitet Upamiętnienia Miejsca Mauzoleum. Dwa lata później, w 2005 roku, w przeddzień obchodów Święta Niepodległości, przed budynkiem IV liceum im. Ignacego Paderewskiego miała miejsce uroczystość odsłonięcia pamiątkowego obelisku, który ma na celu przypominanie mieszkańcom miasta o tym fragmencie historii Kalisza.

Ciekawostką jest fakt, że zaginiona urna z prochami legionistów odnalazła się w latach 90. ubiegłego stulecia, a miejscem jej ukrycia była kaplica grobowa Żuczkowskich na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu. Przed tąże kaplicą w 2003 roku stanął skromny obelisk upamiętniający zmarłych w obozie jenieckim w Szczypiornie legionistów Józefa Piłsudskiego.

Ostatnim kaliskim pomnikiem związanym z legionami, a dokładniej z Marszałkiem Józefem Piłsudskim był, zniszczony w latach lat 40. XX wieku, pomnik przy ulicy Próżnej. Przypominający nagrobkową płytę betonowy monument, ustawiony najprawdopodobniej w roku 1936, upamiętniał uroczysty przegląd, na tak zwanym „Łęgu Tynieckim”, kaliskich jednostek wojskowych, tj. 29 pułku Strzelców Kaniowskich, 25 pułku Artylerii Lekkiej oraz Pułku Kawalerii. Przeglądu tego oraz wręczenia sztandaru Strzelcom Kaniowskim dokonał Marszałek w maju w roku 1921.

Do pomników kaliskich trudno nie zaliczyć dwóch charakterystycznych obelisków upamiętniających nieistniejące miejscowe bożnice. Pierwszy znajduje się na skraju popularnego Rozmarku, skweru przy którym w latach 1854-1940 funkcjonowała Wielka Synagoga.

Na ulicy Kościuszki, przy Urzędzie Miejskim w Kaliszu, odnaleźć możemy drugi z monumentów, wspominający tragiczne losy 30 tyś. kaliskich Żydów oraz Nową Synagogę mieszczącą się w latach 1910-1940 przy ulicy Krótkiej.

Oba pomniki wzniesiono w 2014 roku.

Grono pomników kaliskich uzupełnić trzeba również o pomniki stawiane w mieście, a będące synonimem okupacji i zniewolenia. Pierwszy to wspomniany wcześniej pomnik przymierza między Rosją i Prusami. Drugim pomnikiem był postawiony przez Rosjan i odsłonięty 12 lipca 1900 roku pomnik cara Aleksandra II. Zaborcy umiejscowili go w Alei Wolności przed gmachem Trybunału. W latach dwudziestych ubiegłego wieku, po odzyskaniu niepodległości, pomnik został rozebrany.

Dwa kolejne to pomniki upamiętniające historię już najnowszą. Na styku ul Babina i Nowego Rynku, w miejscu rozebranej remizy strażackiej, władze Kalisza na przełomie lat 70. i 80. postanowiły wznieść pomnik Walki Zbrojnej i Czynu Rewolucyjnego. Pomimo, że akt erekcyjny przyszłego pomnika został wmurowany w maju 1980 roku, to pomnik „utrwalaczy” w tym miejscu nigdy nie stanął a w pamięci kaliszan zachował się on jedynie w formie pokaźnej poziomej tablicy z napisem: „Tu stanie pomnik Walki Zbrojnej i Czynu Rewolucyjnego”. W pełnej krasie funkcjonował za to pomnik ku czci MO, UB i ORMO, wzniesiony roku 1965 vis a vis teatru, u zbiegu Alei Wolności i placu Bogusławskiego. Oba niechciane pomniki zostały usunięte z przestrzeni miasta decyzją demokratycznie już wybranej Rady Miejskiej na początku lat 90 ubiegłego stulecia.