Pomniki kaliskie cz. II

Najwięcej współczesnych kaliskich pomników jest projektu rodzimego, niezwykle płodnego artystycznie, rzeźbiarza - Wiesława Andrzeja Oźminy. Pierwszym i najbardziej spektakularnym w swojej wymowie jest pomnik ofiar Sierpnia 1914 roku. Znajduje się on przy ul. Podmiejskiej, na skraju cmentarza żydowskiego, w miejscu skąd Prusacy ostrzeliwali miasto podczas I wojny światowej. Pomnik ten, upamiętniający losy mieszkańców Kalisza jak i samego miasta, odsłonięty został w 70 rocznicę tragicznych wydarzeń z sierpnia 1914 roku.

Niemal po sąsiedzku, pośrodku osiedla XXXV-lecia, czy jak kto woli osiedla „Dobrzec”, na placu przy kościele pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, wzniesiono pomnik Bohaterów Westerplatte „Gloria Victis”. Odsłonięcia i poświęcenia monumentu, dłuta Wiesława Andrzeja Oźminy, dokonał 16 września 2002 biskup kaliski Stanisław Napierała.

Następny pomnik, Pamięci dzieci wynaradawianych w latach 1939-1945, projektu Oźminy, znajduje się na murze okalającym kościół i klasztor poreformacki przy ul. Śródmiejskiej. Podczas okupacji w zabudowaniach klasztornych hitlerowcy zorganizowali ośrodek ”zniemczania” polskich dzieci, które następnie wywożono w głąb Niemiec. Losy młodych, często bezimiennych, ofiar upamiętnia pomnik w formie płaskorzeźby, umieszczony na klasztornym murze w roku 1979.

Kolejnym projektem wspomnianego kaliskiego rzeźbiarza jest odsłonięty 19 maja 1985 roku, podczas obchodów Dnia Strażaka, pomnik Chwały Pożarników Kaliskich. Uroczystość ta była wpisana w 35 rocznicę powołania państwowych organów ochrony przeciwpożarowej, a aktu odsłonięcia charakterystycznej rzeźby strażaka dokonał ówczesny wicewojewoda w asyście dowództwa kaliskiej straży pożarnej.

W roku 1991, staraniem kaliskiego Stowarzyszenia Rodzin Katyńskich, w ogrójcu klasztoru księży jezuitów wmurowano kamień węgielny pod pomnik Pomordowanym w Katyniu. Wykonany według projektu W. A. Oźminy monument odsłonięto dwa lata później. Z początku miał formę białego krzyża, z biegiem lat w jego konturze pojawiły się postacie polskich żołnierzy przebitych rosyjskimi bagnetami. Ogrójec klasztoru oo. jezuitów to w Kaliszu miejsce wyjątkowe. W sąsiedztwie pomnika katyńskiego znajduje się obelisk pamięci żołnierzy AK oraz obelisk poświeconyrodakom, którzy nie powrócili z zesłania. Ten ostatni, w formie trzech głazów z naniesioną na tablicy inskrypcją „Ofiarom terroru na nieludzkiej ziemi – Sybiracy”, został odsłonięty 17 września 1993 roku w obecności ks. Stefana Dzierżka, kapelana Sybiraków. W bliskim sąsiedztwie, w tymże ogrójcu, znajduje się najstarszy pomnik w Kaliszu. Obelisk w formie kolumny wznieśli żołnierze francuscy w miejscu pochówku około 300 towarzyszy broni, zmarłych w wojskowym szpitalu, utworzonym w ówczesnym klasztorze Bernardynów. Miało to miejsce w roku 1813 podczas odwrotu wojsk napoleońskich spod Moskwy.

Kolejnym z pomników Wiesława Andrzeja Oźminy jest pomnik Mikołaja Kopernika. Pomnik, a raczej popiersie patrona, stanęło przed gmachem III Liceum Ogólnokształcącego 19 lutego 1973 roku, dokładnie w 500 rocznicę urodzin toruńskiego astronoma. Przed tym samym liceum, tuż obok popiersia Mikołaja Kopernika, w czerwcu 2014 roku podczasVIII zjazdu absolwentów III Liceum Ogólnokształcącego w Kaliszu, odsłonięto pomnik historycznej patronki szkoły, Anny Jagiellonki. Popiersie to jest ostatnim czyli siódmym pomnikiem autorstwa Wiesława Andrzeja Oźminy w Grodzie nad Prosną.

Śladem liceum Mikołaja Kopernika poszły inne kaliskie szkoły i uczelnie. Na odnowionym dziecińcu II Liceum Ogólnokształcącego w Kaliszu w marcu 2008, podczas obchodów Dnia Patrona, odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika - popiersia Tadeusza Kościuszki. Podobną formę przyjął pomnik Stanisława Wojciechowskiego znajdujący się przed gmachem Collegium Novum, przy ul. Nowy Świat. Popiersie patrona Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Kaliszu odsłonięto w 2009 roku, podczas jubileuszu10-lecia uczelni. Z kolei przed Zespołem Szkół Techniczno-Elektronicznych, przy ul. Częstochowskiej, stanął obelisk ks. Józefa Sieradzana, według projektu plastycznego Włodzimierza Ćwira. Rada osiedla Rypinek w roku 2007 postanowiła upamiętnić długoletniego proboszcza parafii św. Gotarda. W porozumieniu z radą miasta i dyrekcją szkoły przy ul. Częstochowskiej uzgodniono nadanie Zespołowi Szkół Techniczno-Elektronicznych imienia księdza, a w październiku 2008 przed budynkiem szkoły odsłonięto obelisk. Pomnik posiada też Wyższe Seminarium Duchowne w Kaliszu. We wrześniu 1998 monumentalna statua św. Józefa z Chrystusem autorstwa E. Olechowskiego stanęła u wejścia do kaliskiego seminarium. Pomnik patrona miasta jest wotum budowniczych za opiekę podczas prac przy wznoszeniu kaliskiej uczelni.

Znajdują się też w Kaliszu dwa monumenty postawione w miejscach ważnych dla miasta wydarzeń historycznych. Pierwszy to pomnik upamiętniający bitwę pod Kaliszem, która miała miejsce 29 października 1706 roku. Dnia tego na polach miedzy Kościelną Wsią i Warszówką starły się oddziały rosyjskie uzupełnione wojskami saskimi i stronnikami króla Augusta Mocnego z siłami szwedzkimi wspieranymi przez zwolenników Stanisława Leszczyńskiego. Ustawiony przy cmentarzu komunalnym w latach 80-tych obelisk upamiętnia tę zwycięską dla Rosjan i Sasów bitwę, która była największą na ziemiach polskich bitwą wojny północnej. Drugi pomnik to obelisk w Lesie Winiarskim. Podczas okupacji ówczesny podkaliski las był świadkiem zbrodni dokonywanych przez hitlerowców na mieszkańcach Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego. W miejscu egzekucji, na początku lat 60, wzniesiono betonowy obelisk.

Ostatnią i dość pokaźną grupą pomników są pomniki znajdujące się na kaliskich nekropoliach. Pomnik Nieznanego Żołnierza wzniesiono na cmentarzu tynieckim, natomiast na cmentarzu komunalnym, w roku 1975, w miejscu kaźni 23 żołnierzy polskiego podziemia, postawiono obelisk upamiętniający tragiczne wydarzenia z 22 sierpnia 1941 roku.Trzy pomniki znajdują się na cmentarzu Wojskowym na Majkowie. Pierwszy to znajdujący się w części prawosławnej nekropolii pomnik „Tysiąclecia Chrztu Rusi 988–1988”, 
z charakterystycznym krzyżem. Na kwaterze G w roku 1962 odsłonięto obelisk upamiętniający 327 Polaków zamordowanych przez nazistów podczas II wojny światowej. Natomiast ostatni, trzeci pomnik na tejże nekropoli, to wzniesiony przez Niemców z polnych kamieni pomnik „Pro-Patria” (z łac. „dla ojczyzny” lub „za ojczyznę”). Stanął on w sierpniu 1918 roku, symbolicznie pośród grobów żołnierzy różnych armii, narodowości i wyznań. Kolejny pomnik „Pro-Patria”, odnaleźć możemy na cmentarzu ewangelickim w Kaliszu. Skromny obelisk w formie prostego krzyża ustawiono na wprost wejścia głównego, na mogile niemieckich żołnierzy oraz mieszkańców Grodu nad Prosną pochodzenia niemieckiego, ofiar II wojny światowej. Na tej samej nekropolii znajduje się, ufundowany w roku 2002 przez Helenę i Józefa Margulesów, monument poświecony pamięci pomordowanych polskich Żydów z rodzin Margules, Daniel, Luster, Haftka, Spisman, Pochlebnik i Arbuz.

Kolejne kaliskie pomniki to monumenty związane są z naszymi, bliższymi lub dalszymi sąsiadami za Bugu. Na cmentarzu Żołnierzy Ukraińskich w Szczypiornie znajduje się obelisk z tryzubem, herbem Ukrainy. Pierwotny obelisk stanął tu w roku 1923, kiedy to istniejącą od 1914 roku nekropolią zaopiekowali się internowani w obozach Szczypiornie i Kaliszu byli żołnierze Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej. Obecny obelisk-pomnik powstał w czasie renowacji cmentarza w latach 90. ubiegłego stulecia. Po zakończeniu II wojny światowej zdecydowano w części Parku Miejskiego utworzyć cmentarz żołnierzy radzieckich, poległych podczas wyzwalania Kalisza i ziemi kaliskiej. Centralnym punktem tej wojskowej nekropoli jest zwieńczony gwiazdą i „strzeżony” przez cztery armaty strzelisty obelisk. Ciekawostką jest fakt, że w „(…) 24 rocznice zwycięstwa nad faszyzmem (…)” złożono w nim urnę z ziemią z Kurhanu Mamaja, miejsca pamięci radzieckich żołnierzy poległych w bitwie stalingradzkiej.

Andrzej Drewicz

Archiwalne zdjęcia dzięki uprzejmości portalu „Wirtualne Muzeum Fotografii Kalisza”

Źródła:

- „Nowy Kaliszanin”, Anna Tabaka, Maciej Błachowicz

- „Leksykon Kaliski”, Władysław Kościelniak

- „Kalisz - Przewodnik”, Władysław Kościelniak

- www.kalisz.info

- www.info.kalisz.pl

- www.kalisz.pl

- KM PSP w Kalisz