ZWYCZAJE. Magiczne Andrzejki

Już w pierwszym dniu miesiąca zapalano znicze, odprawiano modlitwy oraz przywoływano pamięć o zmarłych w swoistym tańcu z duszami, który miał na celu zjednywanie nieznanego nam świata. To właśnie ci, którzy odeszli mają moc odkrywania przed nami tajemnic przyszłości. Listopad traktowany jest jako „czas przejścia”, kiedy to nasz świat odwiedzają istoty nadprzyrodzone, dusze zmarłych ludzi. Oni, poprzez magiczne działania - wróżby - mogą, bądź nie, zdradzić co nam szykuje los. I tak już w dniu św. Marcina 11 listopada odbywa się pierwsze wróżenie.

Św. Andrzej - patron panien na wydaniu

Kumulacją listopadowych wróżb jest noc Andrzejkowa przypadająca z dnia 29 na 30. Nie wiadomo do końca skąd wywodzą się Andrzejki. Być może jest to ślad kultury starożytnej Grecji, może pozostałość wierzeń pogańskich, a może tradycja ludów celtyckich. Na pewno wiadomym jest, że św. Andrzej jest patronem Szkocji i to, najprawdopodobniej, stamtąd święto zawędrowało na teren Europy. Szkoci traktują Andrzejki wyjątkowo i obchodzą je w sposób szczególny. W Polsce dzień ten zaczęto świętować w połowie XVI wieku. Według wierzeń ludowych Św. Andrzej opiekuje się pannami oraz dziewczętami na wydaniu, jest także patronem małżeństw oraz orędownikiem zakochanych. Dlatego też w dniu tym wszelkie wróżby kierowane były w stronę dziewcząt. Dla chłopców odpowiednim czasem do wróżenia była noc św. Katarzyny przypadająca na 23-24 listopada. Z czasem taki podział uległ zatarciu czyniąc noc św. Andrzeja ostatecznym wieczorem wróżb.

Lanie wosku i magiczny klucz

Aktualnie każdy: dziewczęta i chłopcy, a nawet osoby zamężne mogą sobie wróżyć i próbować odgadywać drogi dotyczące swojej przyszłości na rożne tematy. Tradycyjna kultura ludowa znała wiele sposobów andrzejkowych wróżb. Nie można tutaj nie wspomnieć o laniu wosku przez magiczny klucz oraz układaniu butów, które kroczą w stronę progu drzwi, klucz i próg w drzwiach są symbolami przejścia pomiędzy światami żywych i duchów, czy też obieraniu jabłka i rzucaniu skórki przez lewę ramię za siebie, ważnym jest aby obierka była jak najdłuższa ponieważ będzie nam łatwiej odczytać pierwszą literę imienia przeznaczonej nam osoby. Zabaw oraz wróżb andrzejkowych jest bardzo dużo, a ich liczbę mogą ograniczać tylko zasoby naszych wyobraźni. Najpopularniejsze jednak nadal pozostają wróżby matrymonialne. 

Gąsior do wróżb na Ziemi Kaliskiej

Niektóre z regionów na terenie Polski posiadały swoje szczególne zwyczaje andrzejkowe. Na Ziemi Kaliskiej do andrzejkowych wróżb używano gąsiora. Dziewczęta zakładały ptakowi pończochę na głowę i puszczały w izbę, ku której skierował się oślepiony ptak ta pierwsza miała wyjść za mąż. Dziewczęta ucinały też w ten dzień gałązkę wiśni. Gałązka włożona do wody powinna zakwitnąć na Boże Narodzenie, co miało oznaczać zamążpójście dziewczyny w najbliższym roku. Dzień św. Andrzeja przypada na przełom pór roku, jesieni i zimy. Ten ostatni dzień przed adwentem kończył zarazem tradycyjny rok obrzędowy wsi „Święty Jędrzej adwent przytwierdzi”. W wierzeniach ludowych w okresie przedadwentowym pojawiały się najczęściej istoty pozaziemskie, wróżby miały moc największą, a sprzyjać im miały błąkające się po ziemi duchy.

Andrzejkowe zabawy taneczne

Obecnie zapomniane tradycje andrzejkowe wracają w nieco zmienionej formie. Magiczne znaczenie wróżb oraz wyczekiwanie świata duchów zostało zaktualizowane do naszych czasów i przyjęło formę miłego spędzania czasu, z podejściem skierowanym przede wszystkim na dobrą zabawę. Trwa natomiast tradycja urządzania andrzejkowych zabaw tanecznych. Dziś zarówno dziewczęta jak i chłopcy, dzieci i dorośli bawią się wróżbami na organizowanych imprezach i zabawach kameralnych oraz domowych spotkaniach. 

Wojciech Zjawiony