PRAWO. Sposoby ustalenia ojcostwa

W jednym z poprzednich artykułów przedstawiłem Państwu instytucję domniemania ojcostwa dziecka pochodzącego ze związku małżeńskiego. W artykule tym wskazałem na okoliczności wyłączające to domniemanie, jak na możliwość wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. W dzisiejszym artykule przedstawię pozostałe sposoby na ustalenie ojcostwa dziecka przewidziane przez polskie prawo. Zapraszam do lektury!

Zgodnie z art. 72 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: „Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu”. Jak widać, artykuł ten wskazuje na dwa sposoby ustalenia ojcostwa: uznanie ojcostwa albo orzeczenie sądu. Jest to katalog zamknięty, a więc nie istnieją inne sposoby na ustalenie ojcostwa, którego nie można było dokonać w drodze domniemania.

Niewątpliwie „łatwiejszym” sposobem na ustalenie ojcostwa jest jego uznanie. Warunkiem koniecznym do tego jest jednak zgoda obu rodziców. Typowa sytuacja zakłada, że ojciec dziecka oświadcza przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem tego dziecka. Następnie, oświadczenie takie musi zostać potwierdzone przez matkę dziecka. Może się to odbyć jednocześnie bądź w terminie późniejszym, jednak musi to nastąpić w ciągu 3 miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny. Uznanie dziecka może nastąpić również przed sądem opiekuńczym, a jeśli rodzice przebywają za granicą przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. W wyjątkowych przypadkach, gdy zagrożone jest życie matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie takie może być zaprotokołowane przez notariusza albo złożone przed urzędnikiem (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, sekretarz powiatu albo gminy). Oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa (zarówno ojca, jak i matki dziecka) mogą złożyć osoby, które ukończyły 16 lat i brak jest podstaw do ich ubezwłasnowolnienia. Polskie prawo przewiduje również możliwość uznania ojcostwa dziecka poczętego, które jeszcze nie zostało narodzone. Granicą na uznanie ojcostwa jest osiągnięcie przez dziecko pełnoletności. Pełnoletność dziecka odgrywa w tym przypadku kluczową rolę. Ustawodawca wyszedł bowiem z założenia, że po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności, to na nie „przerzuca się” uprawnienie do dochodzenia swojego pochodzenia. Oświadczenia o uznaniu ojcostwa nie można cofnąć. Furtką w sytuacji, w której mężczyzna dowiedział się, że uznane dziecko nie pochodzi od niego jest powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa. Termin na złożenie takiego powództwa wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym mężczyzna dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. Legitymację do ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa posiada również dziecko. Może to zrobić po dojściu do pełnoletności, nie później niż w ciągu 3 lat od jej osiągnięcia.

Drugim sposobem ustalenia ojcostwa jest powództwo o jego ustalenie. Nie ulega wątpliwości, że sposób ten można opisać jako „trudniejszy” – w przypadku zgody obu rodziców co do pochodzenia dziecka, ustalenie to odbywa się poprzez uznanie ojcostwa. Konieczność ustalania ojcostwa na drodze postępowania sądowego oznacza, że najczęściej pomiędzy rodzicami istnieje konflikt dotyczący pochodzenia dziecka. Z takim powództwem do sądu mogą wystąpić dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Postępowanie przed sądem sprowadza się do konieczności wykazania przez powoda, że domniemany ojciec dziecka faktycznie jest jego ojcem. Podobnie jak w przypadku pozostałych sposobów ustalenia, tutaj również każda ze stron mogących wytoczyć takie powództwo związana jest terminem. Domniemany ojciec jak i matka nie mogą z takim powództwem wystąpić po śmierci dziecka bądź po osiągnięciu przez nie pełnoletności.

Podsumowując, do uznania dziecka wymagana jest zgoda obojga rodziców. W przypadku jakiegokolwiek konfliktu pomiędzy nimi, każda z osób może domagać się swojej ochrony na drodze postępowania sądowego o ustalenie ojcostwa. Podkreślenia wymaga, że dość restrykcyjne uregulowanie, które w większości przypadków finalnie prowadzi do postępowania sądowego związane jest z faktem, że celem ustawodawcy była ochrona interesów dziecka. Wszelkie wątpliwości związane z pochodzeniem dziecka rozstrzygane będą bowiem na drodze postępowania sądowego, po przeprowadzeniu stosownego postępowania dowodowego w sprawie.